HAMAR GAKO
1936/07/18
Estatu kolpe saiakera Espainiako II Errepublikaren aurka. Kolpistek porrot egin ostean, gerra hasi zen. Hurrengo asteetan errepublikazaleek eragindako bi hildako izan ziren udalerrian.
1936/08/25
Errepublika defendatzeko miliziak antolatzen hasi ziren Usurbilen ere. Hainbat alderdi edo sindikatuko kidek (EAJ, IR, ANV, SOV…) eta inolako afiliaziorik gabeko herritarrek izena eman zuten, tartean lau emakumek.
1936/09/01 – 1936/09/17
Bi astez borroka gogorrak eta bonbardaketak Andatzan Errepublika defendatzen zutenen eta haien kontra egin zutenen artean. Gutxienez 15 hildako eta 50 zauritu izan ziren.
1936/09/18
Egun batzuk lehenago Donostia hartu ondoren, militar eskuindarrak Usurbil okupatu zuten Mendizorrotzetik barrena sartuta.
Dozenaka usurbildar alde egin zuen herritik errepresioa saihesteko edota Errepublikaren alde borrokatzeko. Gutxienez, 11 herritarrek bizia galdu zuten ahalegin horretan.
1936/09/21
Bozen bitartez hautatutako udalbatza desegin eta Jose Antonio Maioz Manzisidor buru zuena ezarri zuten.
1936/01/01 – 1936/11/10
1936ko urriko lehen egunetik azaroaren 10era, zazpi herritar fusilatu zituzten inolako epaiketa eta defentsa eskubiderik gabe.
1936/11/20
Burgosko Agintaritza Militarraren aginduak jarraiki, erregimen militarrarekiko udal-langileen leialtasuna aztertu ostean, zenbait langile kaleratu zituzten.
1937 – 1939
1937-1939 bitartean, hamalau bat usurbildar hil ziren Francoren aldean, haietako asko halabeharrez soldadu eramanak izan ostean.
1936 – 1942
1942ko otsailean, hamar lagun (usurbildar, zubietar eta lasartear) atxilotu zituzten faxistek preso zituztenak laguntzeagatik. Hilabeteak egin zituzten Ondarretako espetxean.
