*Asko eta asko dira 1936ko Gerraren ondorioz herritik alde egin zutenak: gazte, zahar, heldu… Ezingo ditugu sekula denak hemen batu, batzuk erbestean geratu baitziren betirako. Beste batzuek, ordea, itzuli ahal izan zuten. Dena dela, dakizkigun horiek guztiak hemen azalduko dira, Elkartearen omenaldi xume gisa.
Badira herrian ere ondorengo diktadurak derrigorrez deserriratutako batzuk. Kasu zehatzak kontatuko ditugu.
*’Usaskue’ baserriko alaba. 31 urte zituen 1937an, hain justu. Usurbilen bizi zen gerra hasi zen arte. Jose Aburruza Otegi senarra milizianoa zen, eta Andatzan hil zitzaion kolpistak borrokatzeko prestaketa-lanetan zebilela. Matxinatuak Gipuzkoa hartu zutelarik, Jaxinta eta bere seme-alabek, Josek eta Kontxik Aburruza Agirre, Usurbildik ihes egin behar izan zuten.
1937/04/20an Getxoko Santa Maria kaleko 21. zenbakiko 2. solairuan errefuxiatu ziren.
Usurbilen jaioa 1893/10/9an. Mekanikaria zen. Alarguna. Asilo politikoa eskatu zuen Mexikon eta bertara erbesteratu zen 1939/01/20an, Veracruzera. 1940an Villagran – Guanajuatora lekualdatu zen bizitzera.
Usurbilen jaioa 1891/10/13an. Zubietako Aizpurua etxetzarrean bizi zen. Nazionalista.
Kolpistek herria okupatu zutenean, erbestera jo behar izan zuen. Lapurdin bizi izan zen. Etxea kentzea ekiditeko, bere arreba bakarra (Josefa, Dionisio Rekondoren emaztea) jarri zen bizitzen bertan bere familiarekin.
*Donostian jaioa eta Usurbilen bizitakoa. 29 urte zituen 1936ean. Ezkongabea zen eta ile-apaintzailea. Ebakuatu zuten 1936/10/22an, hain zuzen. 1937/07/17an Saint Nazairera (Frantzia) iritsi zen ‘Pilton’ itsasontzian beste lau neskekin. Horren ostean, Tours herrian (Indre et Loire departamenduan) amaitu zuen erbesteratuta.
Usurbilen jaioa 1885/06/25ean. Pelotaria eta EAJko kidea. Bezanan errefuxiatu zen 1937/06/16ean. ‘Tribunal Nacional de Responsabilidades Políticas’ (TNRP)-ek epaitu zuen 1959an eta indultatua izan zen.
Donostian jaioa, 1913/8/26an, errepublikarra. 23 urterekin UGT-eko afiliatua zen eta Gipuzkoako Komandantziako ‘Azaña’ Batailoiko milizianoa. Usurbil eta Lasarteko mendietan borrokan ibilitakoa da. Azkonak berak idatzitako eguneroko batean dioenez, 1936ko irailaren 7an Donostia utzi zuen bere burkideekin eta Lasartera jo zuten denek. Bertan zeudela, irailaren 8an, Buruntza menditik faxisten artileriak bonbardatu zituen. Ondoren, Donostia kolpisten esku erori zenean, irailaren 13an, hain zuzen ere, Usurbilera heldu ziren goizean goiz.
Herriaren sarreran -Donostiako norabidean- jarri zuten Azkona bere batailoi-burkideekin batera -50 bat pertsona-, tropa faxistei aurre egin eta herria defendatzeko asmoz, batez ere Bilboruntz ihes egiten ari ziren jende ugariren exodoa babeste aldera. Izan ere, Usurbil herritar askoren exodoaren lekuko izan zen.
Usurbil utzi eta gero, Bizkaiko frontera joan zen, eta Vilarrealeko ofentsiban parte hartu zuen. Baita Elgetan ere. 1937ko apirilaren 24ean Gorbeiako frontean larri zauritu zuten eta beso bat galdu zuen faxistek botatako obus baten ondorioz. Sendatu ostean, Frantziara ihes egin zuen.
*’Pilton’ itsasontzian ebakuatu zuten beste lau neskarekin batera. 1937/07/17an Saint Nazairera (Frantzia) iritsi zenean 34 urte zituen. Handik Tours (Indre et Loire) hirira erbesteratu zen. Bere jatorria Usurbil dela jartzen du dokumentuan, baina ez dugu dokumenturik aurkitu. Litekeena da gerra hasi zenean Usurbilen bizitzea. Itsasontzi bereko zerrendan Gloria Josefa Barandiaren azaltzen da; beharbada bere ahizpa izan liteke.
*Beste lau emakumerekin batera ‘Pilton’ itsasontzian ebakuatu zuten. 1937/07/17an Saint Nazairera (Frantzia) iritsi zenean 29 urte zituen. Handik Tours (Indre et Loire) hirira erbesteratu zen. Bere jatorria Usurbil dela jartzen du dokumentuan, baina ez dugu dokumenturik aurkitu, hain justu. Litekeena da gerra hasi zenean Usurbilen bizitzen egotea. Itsasontzi bereko zerrendan Ines Barandiaran Larrazabal azaltzen da; beharbada bere ahizpa zen.
Usurbilen jaioa 1908/02/15ean eta Donostian bizitakoa. Alarguna. Soldatzailea zen ofizioz. 1936ean MAOC eta UGT-ko kidea zen eta hasieratik borrokan aritu zen, Antiguoko Zaintaldeko kide gisa. Rusia batailoiko Asarta konpainiako kidea ere izan zen. 1936ko azarotik aurrera, berriz, UHP (5. zkia.) Batailoian, 2. konpainian zegoen, K98 15852. zkia zuen eta Mauser fusil bat zuen bere gain.
Gorbea-n (Embalses posizioan) zauritu zuten 1937/04/02an, metraila zati bat ezkerreko birikan jasota. 1937/08/20an iritsi zen Frantziara Santoñatik ihes eginez. 1939/06/17an Bidarteko Ilbarritz/La Roseraieko elbarrien zentrora heldu zen. Lau hilabete geroago, 1939/10/11n alde egin zuen Ilbarritzetik, Donostiarantz abiatuz. Bost eta hiru urteko bi haur zituen orduan.
Donostian jaioa 1926ko martxoaren 18an. Alde Zaharrean bizi zen ama eta arrebarekin (gurasoak banatuta zeuden).
Familia errepublikazale eta ezkertiarra izaki, faxistek Donostia hartzera zihoazela ikusirik, alde egin zuten Bizkaiaruntz, arreba Aginagan geratu zen bitartean. Bizkaian, aterpea eman zioten Gernika-Lumoko baserri batetik bonbardaketa zuzenean bizi izan zuen.
Hamar urterekin, lau urte luzeko ihesaldia hasi zen Andresentzat. Estatu frantsera joan eta, besteak beste, Baionan, Parisen eta gero Donibane Lohizunen bizi izan zen. Alemandarrek Frantzia okupatu ostean, etxera itzultzea erabaki zuten. Orduan jakin zuen, bere aita (Jose Bruño) faxisten kontra borrokan hil zutela Donostian, 1936/09/04ean.
Amak bere arreba jaso eta Errenderiara joan zen bizitzera, baina Andres Aginagan geratu zen morroi eta geroztik, bizi osoa hor eman zuen 2019ko urriaren 5ean zendu zen arte. Usurbilgo alkate izatera iritsiko zen.
Usurbilen jaioa 1901/04/15ean. Kalezarren (Asparrenea) bizitakoa. Ezkondua, UGT-ko kidea. 1936/08/01ean, milizianoa Largo Caballero batailoian eta Astigarragan borrokan .
Bizkaia aldera alde egin ostean, 1937/04/10ean laguntza eskatu zuen berarentzat eta bere emazte Maria Sansiñena Labayenentzat Bilboko Asistentzia Sozialean.
Gerora Estatu frantsera erbesteratu eta Gurs-eko internamendu eremuan egon zen 9220 fitxa zenbakiarekin. Handik, Bidarteko Ilbarritzeko ospitalera lekualdatu zuten 1939/07/14ean. Hendaiako Espainiako kontsulatuan bere heriotza inskribatu zuten 1941eko otsailaren 20an.
*Aginagan jaio zen 1924/09/12an. Guraso zituen Agustin Gonzalez Martin (Venialbo-Zamora) eta ama Cruza [Maria] Zubeldia Bengoetxea aginagarra. Gerra hasi zenean, Sestaon bizi ziren eta aita hango CNT sindikatuko militantea zen.
Kolpistek Bilbo hartu zutenean, ‘Habana’ itsasontzian bidali zuten SESB-era 1937/06/13an, eta Gerrako Umea bilakatu zen. Berarekin batera beste bi ahizpa, Julia eta Francisca, biak Sestaon jaiotakoak, eta bera baino gazteagoak. Ama eta anaia gazteena -Sandalio- ere erbesteratu egin ziren. Haiek ‘Jacobus’ itsasontzian iritsi ziren Saint Nazaire-ra (Frantzia) 1937/8/1ean.
Sobiet Errepublika Sozialisten Batasunera SESB-era iritsita, Maria Josefa Pravda (Odessa, Ukraina) herritik Saratov-era (SESB) lekualdatu zuten. Ondoren, Moskun langile aritu zen, baita Simferopolen ere. 1963an, Luis Serrano Organerorekin ezkondu zen eta Alderdi Komunistako kide egin zen. 1972an Estatu espainiarrera itzuli ziren. Santa Polan (Alacant) hil zen 1993/10/20an.
Ama Euskal Herrira itzuli zen eta Sestaon zendu zen 1958/03/15ean. Bi ahizpak ere SESBetik Estatu espainiarrera itzuli ziren. Julia Portugaleten bizi izan zen, 1999-4-24an hil zen arte.
Osaba bat, Jose Zubeldia Bengoetxea, Euzko Gudarosteko soldadua izan zen, preso hartu zuten faxistek eta trukatu zuten gero.
Donostiako EAJ-k galdegiten du beretaz, 1936ko irailaren 12an bertatik atera eta berririk ez dutela eduki argudiatuz. Usurbildartzat hartua (ez dago bere jaiotza agiririk, litekeena da garai hartan bertan bizitzea), herritik alde egin behar izan zuen.
Usurbilen jaioa, 1909/10/11ean. Kalezar auzoko Saizar baserriko semea. Ezkongabea eta mekanikoa. EAE-ANV-ko kidea, Euzko Indarra konpainian (EAE-ANV-2) zegoen 1936/08/13tik aurrera (J. Placer buru). Beranduago, 1936ko abenduko bigarren hamabostalditik aurrera, MAOC-2 batailoian, ametrailadore konpainian. Euzko Gudarosteko Txapa zkia. (57.668) zuen. 1937ko otsailaren 1. hamabostaldian oraindik MAOC-2 batailoian zebilen borrokan.
Gerora Estatu frantsesera joan zen. Han ezagutu zuen emaztea, eta gerra amaitu ondoren Tarbesen (Pirinio Garaiak departamendua) ezkondu ziren. Urte batzuk bertan emanda, Usurbilera itzuli ziren.
Igeldon (Donostia) 1920/03/29an jaioa. Kalezarreko Santusenean bizitakoa. Ezkongabea, afiliaziorik gabea. 1936/08/25etik aurrera Usurbilgo milizietan, Andatza zutabean, 3. eskuadran izena eman zuen (M. Uranga buru).
Faxistek herria hartu zutenean, frontera joan zen eta 1936ko urrian MAOC-1 Larrañaga Batailoiko kide zen. Urte bereko abenduko bigarren hamabostalditik aurrera, berriz, MAOC-2 batailoian, ametrailadore konpainian, aritu zen. 28.029 Euzko Gudarosteko txapa zenbakia zuen. Garai hartan Alderdi Komunistari lotua. Euzkadi Roja aldizkariak erakusten duenez, komunistarako diru kopuru bat ematen du sustengu gisa.
Gernikako bonbardaketetan (1937/04/26), Bilbon eta Otxandion egon zen borrokan. Gorriak eta bi ikusi zituen frontean ibili zenean, bera zegoen bataloian soilik 17 lagun geratu baiziren bizirik. Bizkaia eta Asturias erori zirenean, Errepublika defenditzen segitu zuen eta Ebroko gudan eta Figueresen ere ibili zen.
Katalunia faxisten esku erortzear zegoela, Estatu frantsera erbesteratu zen eta, besteak beste, Argeleseko eta Gurseko internamendu zelaietan preso egon zen, 1939/06/04ra arte. Lyon inguruan errefuxiatu zen eta naziek Estatu frantsesa okupatu zutenean, dokumenturik gabe, hamaika gorabehera bizi izan zituen, besteak beste, espetxean egonaldia edota lan behartuak naziek Lorienteko (Bretaina) itsasontzi-portuan zuen submarinoen basean. Handik alde egin eta klandestinitatean bizi izan zen. II Mundu Gerra amaitutakoan, lortu zuen bere egoera normaltzea errefuxiatu gisa, Diemoz herrian (Isere departamendua).
Geroztik, ezkondu, seme-alaba bana izan eta Lyon inguruan egin zuen bizitza. 1957 itzuli ahal izan zuen Usurbilera bisitan. 1993an hil zen Vaulx-en-Belin herrian.
(Bere seme François Intxaustiren testigantza lantze-fasean)
*Usurbilen jaiotakoa 1887/1/31an. Kalezarreko Zapatarienean bizi zen, eta Francisco Mujika Amigorenarekin ezkonduta zegoen. Senarra eta Santos semea Errepublikaren alde borrokatzera joan eta preso hartu zituzten. Beste hiru semeak -Felix, Pablo eta Juan- ere milizianoak ziren. Felix Andatzan borrokan zauritu egin zuten.
Maria bere seme-alaba gazteenekin (Antonio eta Manuela) erbestera jo zuen. 1938an, 50 urte zituela, Mollet del Vallès-en (Bartzelona) zegoen.
*’La Emacume’ eta ‘Mujer Separatista’ bezalako erreferentziekin ezagutzen zuten. Jatorriz usurbildarra zenik frogatzen duen dokumenturik ez dugu aurkitu, baina hainbat dokumentutan azaltzen da Usurbilekin zerikusia zuela, hain zuzen, 1936/08/20ean Francisco Aranburu Mitxelena -Zubietako apaiza- salatu omen zuen. Gerra garaian, Frantziara ihes egin behar izan zuen.
*‘Pilton’ itsasontzian ebakuatu zuten beste lau emakumerekin batera. 1937/07/17an Saint Nazairera (Frantzia) iritsi zenean 19 urte zituen. Handik Tours (Indre et Loire) hirira eraman zuten. Bere jatorria Usurbil dela jartzen du bidaiako zerrendak, baina ez dugu aurkitu hori egiaztatzen duen dokumenturik. Litekeena da gerra hasi zenean Usurbilen bizitzen egotea.
*Euskal Herritik 1936/10/27an ebakuatu zuten. Gerora ‘Pilton’ itsasontzian Frantziara erbesteratu zen beste lau emakumerekin batera. 1937/07/17an Saint Nazairera (Frantzia) iritsi zenean 28 urte zituen, hain zuzen. Handik Tours (Indre et Loire) hirira eraman zuten. Bere jatorria Usurbil dela jartzen du bidaiako zerrendak, baina ez dugu aurkitu hori egiaztatzen duen dokumenturik. Litekeena da gerra hasi zenean Usurbilen bizitzea.
*Usurbilen jaioa 1922/12/07an, Kalezarko Zapatarienean bizi zen. Gerra garaian 11 urte zituen. Familia osoak alde egin zuen faxistak herrira sartu aurretik. Aita (Francisco) eta anaia (Santos) milizianoak ziren eta preso hartu zituzten. Beste hiru anaiak -Felix, Pablo eta Juan- ere milizianoak ziren. Felix Andatzan borrokan zauritu egin zuten.
Maria Irastorza amarekin eta Manuela arreba gazteenarekin erbestera jo zuen. 1938an Mollet del Vallès-en (Bartzelona) zegoen. Usurbilera itzuli eta bertan bizi izan zen. 2005ean zendu zen.
(Paulina Aizpurua auzoaren testigantza lantze-fasean)
*Usurbilen jaiotakoa 1915/06/18an, Kalezarko Zapatarienean bizitakoa. Ezkongabea eta nazionalista. Usurbilgo Gerra komisaldegiko 2.eskuadrako milizianoa zen 1936/08/25etik aurrera (F. Aizpurua buru). Urte bereko urrian ‘MAOC-1. Larrañaga’ batailoiko kide egin zen. Euzko Gudarosteko 28.026 txapa zenbakia zuen.
Bere familia ezagutu zuen Paulina Aizpuruaren testigantzaren arabera, Juan ez zen nazionalista, errepublikar ezkertiarra baizik. Aita Francisco Mujika Amigorena eta anaia Santos, biak ere Errepublika defenditzera joanak, preso hartu zituzten. Felix eta Pablo anaiak ere miliziano ziren.
Ama, Maria Irastorza, Antonio eta Manuela anaia-arreba gazteenekin Euskal Herritik ihes egin zuen eta 1938an Mollet del Valles-en (Bartzelona) zegoen.
Gerra ostean, Usurbilera itzuli zen.
(Paulina Aizpurua auzoaren testigantza lantze-fasean)
*Usurbilen jaioa 1925/02/26an, Kalezarko Zapatarienean bizi zen. Aita (Francisco) eta anaia (Santos) milizianoak ziren eta preso hartu zituzten. Beste hiru anaiak -Felix, Pablo eta Juan- ere milizianoak ziren. Felix Andatzan borrokan zauritu egin zuten.
Maria Irastorza amarekin eta bere anaia Antoniorekin erbestera jo zuen. 1938an Mollet del Vallès-en (Bartzelona) zegoen.
*Usurbilen jaioa, 1912/11/1ean. Kalezarko Zapatarinean bizi zen. Mekanikoa lanbidez. CNT sindikatuko kidea eta Usurbilgo Komiteko kidea izan zen. Muruako markesari kotxea errekisatu zion. Faxistek herria okupatzerakoan, ihes egin zuen, familia osoa bezala.
1936ko abenduko bigarren hamabostalditik aurrera ‘MAOC-2’ batailoiko metrailadore-konpainian egon zen kabo gisa. Ondoren, teniente gradua eskuratu zuen. Euzko Gudarostean 50309 txapa zenbakia zuen, hain justu. 1937ko maiatzean ‘MAOC-2’ batailoikko 1.konpainian sargentu gisa agertzen da. 156. Brigadako kidea izan zen eta Teniente kargua ere izan zuen.
Iparraldeko frontea erortzearekin bat, 1937/10/21ean atxilotu zuten, Xixondik Frantziara itsasoz zihoazela. ‘Escolapios’ izeneko espetxean (Bilbo) egon zen atxiloturik eta, ondoren, Ondarretara lekualdatu zuten 1938/11/09an. 1939/07/05ean ‘Errebolta’ laguntzeaz akusatuta, 6 urteko kartzela-zigorra betetzera kondenatu zuten. 1941/05/07an aske geratu zen.
Hala ere, 1942/03/07an bigarren aldiz atxilotu zuten eta Miranda de Ebroko Konzentrazio Esparrura eraman zuten. 1942/04/21ean iritsi zen bertara. Kondena guztia beteta, 1945/05/15ean geratu zen aske. Baina Franco Donostiara etortzen zen bakoitzean atxilotzen zuten eta, nazkatuta, Lyonera joan zen bizitzera. 1973 aldera itzuli zen lehen aldiz bisitan herrira, baina Lyonen segitu zuen bizitzen.
1988an espainiar hiritartasun berreskuratu zuen. Lyonen hil zen 2001/06/23an.
Bere aita Francisco Mujika Amigorena ere errepublikaren alde borrokatu zen eta espetxeratua izan zen. Felix, Pablo eta Juan anaiak ere miliziano izan ziren eta lehena zauritua suertatu zen Andatzako frontean. Ama, Maria Irastorza, Euskal Herritik ihes egin zuen Antonio eta Manuela anaia-arreba gazteenekin. 1938an Mollet del Valles-en (Bartzelona) zeuden.
(Paulina Aizpurua familia ezagutu zuenaren testigantza lantze-fasean)
Usurbilen jaioa 1893/04/08an. Usurbilgo udaleko idazkaria zen. Ideia nazionalistak zituela-eta, kolpistek dimisioa ematera behartu zuten. Udal-aktek erakusten duten bezala, nabarmentzekoa da udal-langileen “garbiketa” ez zela kolpistek nahi zuten eran egin 1938/11/12ko lehen saiakeran. Horiek horrela, Ignacio Urkijo y Olano Gobernuko Delegatuaren presentziazko pleno berezian, udalbatza osoa eta idazkariaren “dimisioak” onartu eta alkatea eta zenbait zinegotzi berri ezarri zituzten (ikus 1936/11/14ko akta).
Gerora, 1940an, herrian bizitzea debekatu egin zioten Dionisio Rekondori eta hiru bat urtez deserriratua egon zen, lehenik Madrilen eta gerora Mugiron (Nafarroa). Usurbilera itzuli zenean, ez zuen inoiz berreskuratu bere lanpostua.
Bere anaia bat -Joxe Agustin- eta koinadoa -Daniel Aizpurua Irazu- Lapurdira erbesteratu ziren.
(Familiaren testigantza lantze-fasean)
Usurbilen jaioa 1881/02/04an. Orion bizi zen eta gerra aurretik bertako zinegotzia izan zen. Orioko Errepublikaren defentsarako komisario buruetako bat izan zen. Kolpistek herria okupatu zutenean, alde egin zuen erbestera. Lapurdin egon zen bizitzen urteetan.
Bere ondasunak konfiskatu egin zizkioten. 1941/06/10ean Iruñeko Erantzukizun Politikoko Epaitegiak 750 pztako isuna ezarri zion EAJko kide esanguratsua izateagatik eta Errepublikaren defentsan aktibokiko jardun izanagatik.
Bere seme Asentxio Rekondo Torregarai, apaiza izateko ikasten zebilena, Teruelen, Ebroko batailan hil zen 1938/04/24an kolpistek beren alde mobilizatu ostean. Beste seme bat -Karmelo-, Errepublikaren alde borrokan aritutakoa, Frantziara iritsi ostean Venezuelara exiliatu zen bere familiarekin, 1939an.
Usurbilen jaioa 1916/07/31n Txokoaldeko Erroizpeko guarda etxean. Ezkongabea eta mekanikoa. 1939/05/25ean Pézenas-en (Frantzia) errefuxiatua zegoen.
Usurbilen jaioa 1917/3/20an. Ezkongabea eta elektrikaria. UGT-ko eta Alderdi Komunistako kidea. 44. Batailoiko kidea (Salsamendi) “Enlaces y transmisiones” sekzioan.
1937/04/04ean Otxandion zauritua suertatu ostean, gerra-elbarria deklaratu zuten. Juxtu hilabetera, 1937/05/09an, Usurbilgo udalak -ordurako jada faxisten eskuetan- “profugo” deklaratu zuen, 1938ko soldadutza deialdira ez aurkezteagatik.
Frantziako Judes /Sept-Fonds-en eta Gurs-eko kontzentrazio eremutan egon zen errefuxiatu. Gurs-etik Bidarteko Ilbarritz/La Roseraie-ko ospitalera lekualdatua izan zen 1939/04/26an.
1947an Mendiben (Nafarroa Beherean) ezkondu zen. Hurrengo urtean Argentinara joan zen familiarekin eta 1962an, berriz, Estatu Batuetara. Ontarion (Oregon) bizi izan zen 1998/07/30ean hil zen arte.
1912/9/27an jaio zen Donostian. Ambrosio Zatarain Goiak Rosa Etxebeste lehen emaztearekin izan zuen seme bakarra zen. Txokoaldeko Torre etxean bizi ziren.
Faxistek Donostia okupatu zutenenean, familia osoa Frantziara (Pau) erbesteratu zen. 1937/2/21ean soldadutzatik “profugo” izendatzeko espedientea zabaldu zion Usurbilgo udalbatzak. 1948an itzuli zen Euskal Herrira eta, besteak beste, euskalgintzan lan handia egin zuen eta idazlan ugari ekoitzi zituen. Euskaltzaina izan zen. 1999an hil zen.
Usurbilen jaioa 1897/03/08an. Apaiza. Bere anaia Anbrosiorekin eta haren familiarekin alde egin zuen kolpistek Gipuzkoa okupatu zutenean. Urteak egin zituen errefuxiatua Pauen (Frantzia).
Bartzelonako Artxibategian “Persecución al clero vasco” izenburuarekin dagoen dokumentazioan jazarpena pairatu zuten apaizen zerrendan agertzen da, kargugabetu eta Frantzian desterratua izan zela zehaztuz.
Usurbilen jaioa 1881/4/5ean. EAJ-ko militantea. Gerra garaian exiliatu egin zen Karmen Ibañez Loidi emaztearekin, bi semerekin eta anaia apaiza Felixekin.
Urte asko eman zituen Pauen (Frantzia). Ondareak kendu zizkioten (Usurbil, Altza, Billabona…) baina urteetara berreskuratzea lortu zuen. Frankismoaren hasieran, Txokoalde auzoan zuen Torrea etxea Auxilio Social erakunde frankistakoek erabili zuten nesken zentroa bezala.
Faxistek Donostia okupatu zutenenean, bere aita Ambrosiorekin erbesteratu zen Frantziara (Pau-era). Hemeretzi urte zituen eta ikaslea zen.
Usurbilen jaioa, 1890/02/04an. Aginagarra. 1909ko deialdikoa. Jornalaria. Ezkongabea. CNT-ko kidea zen. Euzko Gudarosteko Ingeniarien 1. Batailoian soldadu ibili zen.
Faxistek atxilo hartu ostean, trukatua izan zen eta aske geratu zen 1938/11/24an. Estatu frantsesera ihes egin eta Saint Cyprien eta Bram-go internamendu zelaietan egon zen 1939/04/12ra arte.
Bere familiako beste kide batzuk ere gorabehera asko pairatu zituzten, bere arreba Maria eta ilobak esaterako. (Ikus Josefa Gonzalez Zubeldia Gerrako Umearen fitxa)
*Aginagan jaiotakoa 1895/12/05ean. Agustin Gonzalez Martinekin (Venialbo-Zamora) ezkonduta zegoen eta, gerra hasi zenean, Sestaon (Bizkaia) bizi ziren seme-alabekin. Senarra CNT sindikatuko militantea zen.
Kolpistek Bilbo hartu zutenean, hiru alabak (Josefa -Aginagan jaioa-, Julia eta Francisca) ‘Habana’ itsasontzian bidali zituzten SESB-era 1937/06/13an. Hala, Gerrako Umeak bilakatu ziren. Bera ere seme gazteenarekin -Sandalio- erbesteratu egin zen. Biak ‘Jacobus’ itsasontzian iritsi ziren Saint Nazairera (Frantzia) 1937/8/1ean, hain justu.
Hiru alabak Sobietar Errepublika Sozialisten Batasunean (SESB) bizi izan ziren urte luzez, baina 70. hamarkadan Estatu espainiarrera itzuli ziren.
Maria bera ere Euskal Herrira bueltatu zen eta Sestaon zendu zen 1958/03/15ean.
Anaia, Jose Zubeldia Bengoetxea, Euzko Gudarosteko soldadua izan zen, preso hartu zuten faxistek eta trukatua izan zen.
