Kolpistek gutxienez zazpi usurbildar edo Usurbilen bizitako pertsona exekutatu zituzten, Usurbil hartu eta aste gutxira.
Ezkertiarrek eragindakoei dagokienez, bi eraildako izango genituzke.
Kolpistek eraildakoak · Ezkertiarrek eraildakoak
Kolpistek eraildakoak
Aginaga Otegi, Bautista
*Usurbilen jaioa 1903/04/25ean, Gaztañagan bizi. Ezkongabea, EAJ-ko kidea eta ‘Euzko-Batzoki’-ko idazkaria. Hornikuntza komitean, bulego-zerbitzuetan zegoen lanean 1936/08/25ean. Faxistak Usurbilera sartu aurretik alde egin zuen, baina bere aita -Carlos Aginaga Otegi- zendu eta haren hileta-elizkizunera herrira joan zenean eraman zuten atxilo 1936/09/30ean.
Hurrengo egunean, 1936/10/01ean, Oikia-Zumaian -Meaga inguruan- fusilatu zuten, epairik gabe. Berarekin batera Pedro Julian Agirre Gallastegi aiarra ere erail zuten matxinatuek. Bien ala bien gorpuak bide bazterrean utzi zituzten eta bertako baserritarrek lurperatu zituzten hango soro batean.
1980ko uztailaren 13an deshobiratu zituzten bien gorpuzkiak eta senideei eman. Bautistarenak Usurbilgo hilerri zaharreko panteoi batean jaso zituzten.
(Familiaren testigantza lantze fasean)
Meagan, exekutatu zuten tokian 2022an egindako oroimen ekitaldia
Aizpurua Alkorta, Patxi
*Usurbilen jaio zen 1907/03/22an. Urdaiagako ‘Zabalea’ baserriko semea. Ezkongabea, nazionalista eta Usurbilgo milizietan esku hartu zuen, Andatza zutabeko milizianoa zen 1936/08/25ean, hain justu. Usurbilgo Gerra komisaldegiko 2. Eskuadrako buruzagia.
Lasarteko kuartelera atxilo eraman zuten, anaia Eustakiorekin batera. 1936/10/10ean, Orioko mendatean fusilatu zuten, epairik gabe, beste hainbat lagunekin, tartean Koxme Yaguez usurbildarra. Familiak Zarautzen lurperatzea lortu zuen, baina gerora hilotza desagertu egin zen eta gaur egun ez du gorpuaren arrastorik.
Bere beste bi anaia -Nikolas eta Ramon- ere milizianoak ziren.
(Familiaren testigantza: lantze fasean)
(Ainara Lizeagak Patxi Aizpuruari gertatutakoa kontatzen du bere testigantzan)
Furundarena Begiristain, Joxe Mari
*Usurbilen jaio zen 1915/07/17an, Aginagako ‘Eiza’ baserrian bizi zen. Ezkongabea, EAJko kidea eta Usurbilgo milizietan mobilizatuta 1936/08/25an (F. Aizpurua buru zuen). Usurbilgo Gerra komisaldegiko milizianoa zen. 2. Eskuadrakoa, hain zuzen ere.
San Praxku jaietan bete-betean, familiarekin etxean zegoela, kolpistak bila joan zitzaizkion. 1936/10/03an, 21 urterekin, Tolosan fusilatu zuten epairik gabe. Familiak gorpua berreskuratzea lortu zuen eta Aginagako hilerrian lurperatu zuen.
Bere anaia Jose Migel ere milizianoa izan zen.
Galarmendi Balerdi, Joxe ‘Kaxko’
*Usurbilen jaio zen 1886/12/25an, eta Juliana Aizkorretarekin ezkonduta zegoen. Kalezarreko Kaxkonean bizi zen. EAJ-ko sinpatizantea zen.
1936/11/02n, 50 urte zituela erail zuten ustez Zizurkil inguruan, inolako epairik gabe. Familia guztiak alde egin zuen etxetik. Bere bi semeak, Ramon eta Valeriano Galarmendi Aizkorreta, ezkertiarrak, Usurbilgo milizietan izena eman ostean, frontera joan ziren. Biek bizia galdu zuten bertan borrokan. Alaba Josefa ere milizietan aritu zen.
Santiago Apaolaza Orbegozo (1932/7/24an jaioa) Azpietxeko semeak 2020/12/7an Olaberrian grabatutako testigantzan azaltzen du bere aita Prudencio Apaolaza ‘Kaxko’ren lagun handia zela eta “goiz batean hartu” eta fusilatu egin zutela kontatzen zuela. Prudencioren beraren bila ere joan omen ziren kolpistak baina bere alaba zaharrena Maritxuk bazkaltzen hasterako Aita Gurea errezatzen entzunda, atzera egin omen zuten eta txiripaz nola salbatu zen kontatzen du.
Heredero Pinela, Jose
*Usurbilen jaioa 1903an, ezkondua eta bertan bizitutakoa. Gurasoak herriko maisua eta maestra ziren. Gerra hasi zelarik, Donostian bizi zen. Autobus gidaria zen lanbidez, eta Igeldoko eta ondoren Igarako autobus lineak sortu zituen, inguruetako baserritarrek beren ekoizpenak Donostiara saltzera eraman zitzaten.
Donostiako Antigua auzoko erretenean aritu zen miliziano gisa. UGTn afiliatua. 33 urte zituela, inolako epaiketarik gabe fusilatu zuten 1936/10/03an, testigantza batzuen arabera Irubide inguruko eremuan, Usurbilgo sarreran, hain zuzen.
Yaguez Beristain, Koxme
*Durangon jaioa, ezkongabea eta EAJ alderdiko kidea zen. Tren-geltokian bizi zen, aita hango arduraduna baitzen. Zubietan irakasle eta baita Nekazarien sindikatuan (egungo ‘Alkartasuna’ kooperatibako aurrekaria) kontable izandakoa ere. Usurbilgo Luistarren kongregazioko idazkaria izan zen.
1936ko abuztuan, Kandido Saseta komandantea Andatzako frontean zebilela, gidari lanetan aritu zen hura elkarrizketatu nahi zioten Frente Popular kazetarientzat. Kolpistek herria hartu zutelarik, Zarautzen zegoen zenbait usurbildarrekin. Herrira itzultzea erabaki zuen berak, ezer gertatuko ez zitzaiola sinetsita. Alta, beste batzuei gertatu bezala, atxilo hartu zuten eta 32 urte zituela, Llamas komandantearen aginduz, Orioko mendatean fusilatu zuten Zabaleako Patxi Aizpuruarekin batera 1936/10/10ean, hain zuzen ere. Zarautzen lurperatu zutela uste dute.
Inaxio Olazabal usurbildarra lagun handia eta alderdikidea zuen Koxmek. Hil zituztela berria jaso zutenean, bera joan zen gorpua jasotzera Orioko mendatera. Koxmeren amak -Ventura Beristain- guraize txiki batzuk eman zizkion bere arroparen zatitxo bat ekartzea eskatuz, oroigarri edo bera zenaren froga bat izateko. Alkandoran bordatuta zituen inizialak ekarri zizkion. Amak relikario-lepoko bat egin zuen zatitxo harekin eta hil arte erabili zuen lepoan.
Koxme Gipuzkoan fusilatutako zortzi irakasleetako bat izan zen.
Zubiria Urruzmendi, Romana
*Aginagan jaio zen 1891/03/04an. 32 urterekin Eusebio Larzabal Orandegi añorgatarrarekin ezkondu zen 1923/11/22an. Orduan Donostiara joan zen bizitzera. Hiru seme-alaba izan zituen, horietako bat haurtxo zela hil zen istripuz.
1936ko udan, Loiola auzoan bizi zirelarik, bera etxean ez zegoela, senarraren bila joan ziren. Seme zaharrena, Pedro, etxean aurkitu zuen eta Eusebio eraman zutela jakindakoan, bere bila joan zen. Geroztik biak desagertuta daude: 1936/09/26an fusilatu zituzten bera eta senarra Donostian. Gorpuak ez dira sekula azaldu.
Dakigula, Romana Zubiria Gipuzkoan fusilatutako emakume bakanetakoa dugu
(Alaba Maria Luisaren testigantza lantze fasean)
Ezkertiarrek eraildakoak
Altzibar Gorostola, Jose Maria
* Mutrikun jaioa 1890/02/11n. Itziarko (Deba) apaiza zen. Karlista zen. Diotenez, errepublikazale ezkertiarren aurkako sermoi erasokor baten ostean, anarkistek atxilo eraman eta 1936/08/11n tiroz erail zuten Orio eta Usurbilgo mugan, Botaleku inguruetan. Sarikola altokiaren ertzean tirokatu zuten eta ‘Itzao’ baserrikoek jaso zuten bere gorpua Oria ibai-ertzetik. Mutrikuko hilerrian hilobiratu zuten geroago.
Barrenetxea Azpeitia, Jose
*Hernanin jaioa, bertako basozaina zen. 1936ean, 56 urte zituela, errepublikaren aldeko miliziano batzuk Hernanin sakeoren bat egiten ari omen ziren. Horietako baten atzetik Usurbileraino iritsi zen. ‘Sarobe’ jauregiaren parean, ordea, Usurbilgo milizietako kideekin topo egin zuen, han baitzeuden koarteleratuak. Haiengandik ihes egiten hasi, baina tiroz erail zuten 1936/09/13an.
Gertaerak nola izan ziren ez dago argi, baina badirudi jazartzen ari zen gizon hura Barrenetxeak berak erail zuela lehenago.
Bitxikeria moduan, Jose Barrenetxearen hiru heriotz agiri aurkitu ditugu. Bata Usurbilgo parrokiakoa, bestea Erregistro Zibilekoa eta hirugarren bat, Zarauzko parrokiakoa. Lehen agirian Usurbilen lurperatu zutela jartzen du. Aldiz, azken bietan Zarautzen hilobiratu zutela.